ضوابط و استانداردهای فضاهای مسکونی

احتمالا شما هم مثل بسیاری از افراد تا زمانیکه در فضای مسکونی یا اداری خود با مشکلی مواجه نشده باشید، به اهمیت موضوع رعایت استانداردها و ضوابط معماری در طراحی منازل پی نبرده اید. تصور کنید در حال بالا رفتن از پله هایی با ارتفاع 40 سانتی متر هستید و یا قرار است لوازم منزل خود را از راه پله ای به عرض 80 سانتی متر جابجا کنید و یا خودروی خود را در پارکینگی به مساحت 6 متر مربع پارک کنید؛ آیا امکان پذیر خواهد بود؟

طراحان و معماران برای طراحی درست و استاندارد فضاهای مختلف از جمله مناطق مسکونی لازم است از ضوابط و استانداردهای مربوطه تبعیت کنند؛ مهم ترین مرجع این ضوابط، کتاب نویفرت است. در این مقاله به مهم ترین ضوابط طراحی فضاهای مسکونی می پردازیم.

فضای مسکونی باید متناسب با نیازهای انسان باشد. خانه خوب و استاندارد به ساکنین احساس آرامش می دهد. هوای مطلوب، رطوبت کافی، دمای مناسب، نور کافی و ابعاد استاندارد برای هر کاربری از مشخصات بارز یک خانه مسکونی مناسب است. فضای لازم و استاندارد برای سکونت یک خانواده 4 نفره در حدود 150 متر است. در واقع این فضا به ازای سرانه افراد ساکن در حدود 40 متر خواهد بود. زیربنای طبقه همکف (سطح اشغال بنا) نباید از 60 درصد (حداکثر 65 درصد) مساحت زمین فراتر رود. در مورد قطعاتی که مساحت آن ها از 120 متر کمتر است، سطح اشغال بنا می تواند حداکثر تا 80 درصد نیز فراتر رود.

نور و تهویه واحد های مسکونی

احتمالا تا به حال به گوش شما هم خورده که واحد شمالی یا جنوبی است؛ در یک تعریف ساده به واحدهای مسکونی که ورودی خانه از حیاط باشد و یا اصطلاحا حیاط در جلوی آپارتمان قرار گیرد، شمالی گفته می شود و به واحدهایی که ورودی ساختمان مستقیما به خود ساختمان راه داشته باشد و حیاط در پشت آن قرار گرفته باشد، جنوبی گفته می شود.

خانه های جنوبی هم از طرف گذر و هم از طرف حیاط نور می گیرند و بدین ترتیب نیازی به نور گیر فرعی ندارند، همین مسئله باعث شده که مساحت زیربنای مفید ترو نورمناسب تری داشته باشند. البته نور جنوب نور مستقیم و با حرارت است که در مناطق گرمسیر و کویری چندان مطلوب نخواهد بود. در مقابل خانه های شمالی به دلیل بسته بودن یک طرف، برای نورگیری درجهت پشت ساختمان نیاز به پاسیو یا حیاط خلوت است. پس اگر نور خانه برایتان اهمیت زیادی دارد و یا ساعت های زیادی از شبانه روز را در منزل می گذرانید، به سراغ خانه های جنوبی بروید.

به طور کلی در مورد جاگذاری فضاها باید به چند نکته دقت کرد؛ اول اینکه اتاق خواب ها بهتر است نور شرق و یا جنوب بگیرند و در جهت شرقی منزل جاگذاری شوند و آشپزخانه در جهت مخالف یعنی غرب خانه باشد و نور غرب دریافت کند، بدین ترتیب گل و گیاهان خانگی که معمولا در آشپزخانه قرار می گیرند نور مستقیم غرب را دریافت می کنند. بهترین جای قرار گیری فضای نشیمن نیز در قسمت غربی خانه و نزدیک به آشپزخانه است. در ادامه به استانداردهای فضاهای مختلف خانه می پردازیم:

بیشتر بخوانید: خانه شمالی بخریم یا جنوبی؟

آشپزخانه

حداقل 10 درصد از مساحت کل خانه باید به آشپزخانه اختصاص یابد؛ برای مثال برای یک واحد مسکونی 150 متری، حداقل متراژ آشپزخانه باید 15 متر باشد. آشپزخانه یکی از فضاهایی است که در زیبایی و دکوراسیون کلی خانه تاثیر بسزایی دارد. در طراحی داخلی آشپزخانه هر فضا به طور دقیق جاگذاری می شود و معمولا قابل جاجایی نمی باشد. فضای اجاق گاز و محل طبخ، محل قرار گیری ماشین لباسشویی و ظرفشویی، یخچال و کابینت ها به هنگام طراحی و ساخت دقیقا مشخص می شود. در بسیاری از منازل فضای غذا خوری  (dining room)در آشپزخانه قرار دارد و در بعضی دیگر این فضا بین آشپزخانه و اتاق نشیمن قرار می گیرد. حداقل فضای لازم برای میز غذا خوری 5 نفره و صندلی های اطراف آن در حدود 8 تا 10 متر مربع است. حداقل عمق کابینت های ردیف پایین 60 سانتی متر است و حداقل ارتفاع پیشخوان در حدود 90 سانتی متر است. ارتفاع سقف آشپزخانه نباید از 2.4 متر کمتر باشد ولی ارتفاع مطلوب بین 2.8 تا 3 متر است.

وجود آب رو در کف آشپزخانه جهت شستشو و نظافت ، مزیت محسوب می شود؛ به دلیل فضای مرطوب آشپزخانه، سطح کف و دیوارها تا ارتفاع 40 سانتی متر باید عایق کاری شوند.

حداقل عرض محل قرار گیری اجاق گاز 60 سانتی متر، یخچال 70 سانتی متر، فریزر 60 سانتی متر (در مورد یخچال های ساید بای ساید فضایی به عرض 130 سانتی متر مورد نیاز است) اگر دو ردیف کابینت روبه روی هم در آشپزخانه تعبیه شده باشد، حداقل عرض فضای بین دو ردیف باید 130 سانتی متر باشد.

ارتفاع مناسب برای قراردادن سینک ظرفشویی، 105 سانتی مترو ارتفاع مناسب قفسه قراردادن ظروف، 185 سانتی متر است.

تهویه و جریان هوا در آشپزخانه معمولا توسط هود و یا تهویه الکتریکی صورت می گیرد، بهتر است هود بر روی اجاق گاز و بر روی دیوار های خارجی تعبیه شود.

نشیمن و پذیرایی

امروزه به دلیل پایین آمدن متراژ خانه ها و افزایش تراکم جمعیت در شهرها، فضای پذیرایی که یک فضای نیمه عمومی و مختص مهمان است با فضای نشیمن که یک فضای نسبتا خصوصی است ادغام شده؛ همانطور که گفتیم فضای استاندارد مسکونی برای یک خانواده 4 نفره در حدود 150 متر است که از این فضا در حدود 25 تا 35 متر باید به پذیرایی و 20 تا 30 متر به نشیمن اختصاص یابد. حداقل سرانه مجموع نشیمن و پذیرایی م 16 متر است؛ پس برای یک خانواده چهار نفره حداقل باید 65 متر به پذیرایی و نشیمن اختصاص یابد. اتاق نشیمن بر خلاف پذیرایی، یک فضای خانوادگی است که افراد خانواده زمان زیادی را در آن می گذرانند؛ بنابراین باید دسترسی مستقیم به آشپزخانه و اتاق خواب ها داشته باشد.

یکی از عناصر اصلی اتاق نشیمن چیدمان مبل ها و میز ها و نحوه قرارگیری تلویزیون است؛ در چیدمان مبل ها باید این نکته را در نظر گرفت که میز جلوی مبلی و یا عسلی ها با فاصله 45 سانتی متری از مبل ها قرار بگیرند. تلویزیون باید در دیواری نصب شود که نور مستقیم پنجره ها به آن نتابد و فاصله آن از محل قرار گیری مبل روبرویی بین 3 تا 4 متر باشد. اگر تلویزیون بر روی دیوار نصب شود، حداقل ارتفاع آن از سطح زمین 120 سانتی متر خواهد بود. فضای مربعی شکل مطلوب ترین فضا جهت چیدمان مبل ها و تلویزیون است.

بیشتر بخوانید: سبک های دکوراسیون داخلی منزل

اتاق خواب

نور و تهویه مناسب یکی از عوامل کلیدی در طراحی اتاق خواب است؛ بهترین نور برای اتاق خواب نور شرق و در ساعات اولیه صبح است. معمولا درب اتاق خواب به یک فضای خصوصی و یا راهرو با عنوان هال خصوصی باز می شود و با فضای پذیرایی یا آشپزخانه در ارتباط مستقیم نیست.

حداقل فضای لازم برای یک اتاق خواب دو نفره 15 متر و اتاق خواب تک نفره 12 متر است. یکی از فضاهای ضروری اتاق خواب، کمد دیواری است؛ کمد دیواری هایی که عمق آن ها کمتر از 60 سانتی متر باشد کارایی چندانی نخواهند داشت. علاوه بر آن اتاق خواب استاندارد باید فضای کافی برای چیدن  تخت دو نفره یا یک نفره، سرویس آرایش و یا میز تحریر هم داشته باشد.

حداقل مساحت نورگیرها در یک اتاق خواب باید به اندازه یک دهم مساحت اتاق باشد، برای مثال در یک اتاق 12 متری حداقل باید پنجره ای به مساحت 1.2 مترمربع تعبیه شده باشد. ارتفاع سقف اتاق خواب نباید از 2.8 متر کمتر باشد همینطور پهنای درب ورودی اتاق خواب حداقل باید 90 سانتی متر باشد و ارتفاع آن بین 200 تا 220 سانتی متر مطلوب خواهد بود. معمولا درب اتاق خواب ها به فضای درون اتاق باز و بسته می شود.

اگر تا به حال اتاق خواب مستر به گوشتان خورده، منظور اتاق خواب هایی است که درب حمام و سرویس بهداشتی خصوصی به اتاق خواب باز می شود. معمولا ابعاد اتاق خواب های مستر برای 2 نفر و متناسب با تخت 2 نفره در نظر گرفته می شود. در خانه هایی که بیش از یک اتاق خواب دارند، علاوه بر حمام داخل اتاق خواب مستر، حمام دیگری نیز باید برای استفاده سایر ساکنین تعبیه شود.

اگر اتاق خواب به تراس یا بالکن راه داشته باشد، باید در طراحی به این مسئله دقت کرد که محل دسترسی بالکن یا تراس در چیدمان اتاق خللی ایجاد نکند.

رنگ دیوارهای اتاق خواب هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است و حتی الامکان باید ازرنگ های ملایم استفاده شود تا فضای مناسب برای استراحت و خواب فراهم گردد.

سرویس بهداشتی و حمام

شاید ظاهرا مدت زمان کمی در این فضاها بگذرانیم اما طراحی صحیح و رعایت استانداردها در این فضاها اهمیت زیادی دارد و عدم رعایت آن مشکلاتی را برای ساکنین به وجود خواهد آورد. از جمله آن به چند مورد اشاره می کنیم:

عرض درب سرویس های بهداشتی و حمام معمولا بین 60 تا 80 سانتی متر در نظر گرفته می شود و ارتفاع آن بین 200 تا 205 سانتی متر است. درب سرویس های بهداشتی باید از جنس ضد رطوبت باشد و یا توسط قطعات فلزی در برابر آب از آنها محافظت شود در غیر اینصورت به مرور زمان دچار فرسودگی خواهد شد.

کف سرویس های بهداشتی بین 5 تا 10 سانتی متر بالاتر از کف سایر کاربری ها ساخته می شود؛ به این دلیل که آب جاری در این محل ها به جاهای دیگر خانه راه پیدا نکند. سرویس های بهداشتی ممکن است فرنگی یا ایرانی باشد، در صورتیکه از نوع ایرانی ساخته شود لازم است کاسه مربوطه جهت هدایت آب به سمت چاه با شیب 1 الی 2 درصد در محل تعبیه شود. این مسئله در مورد آب رو های حمام و آشپزخانه هم صدق می کند. دیوارهای سرویس های بهداشتی حداقل باید تا ارتفاع 1.8 متری کاشیکاری شده و مراحل عایق کاری رطوبتی در کف و دیوارها تا ارتفاع 60 سانتی متر اجرا شود.

روشویی و سرویس بهداشتی حداقل باید 40 سانتی متر از هم فاصله داشته باشند و فاصله دیوارهای اطراف از سرویس های بهداشتی هم در حدود 35 سانتی متر در نظر گرفته  می شود، شیر و شلنگ آب بهتر است در سمت سرویس بهداشتی قرار گیرد. مناسب ترین ارتفاع برای قرارگیری رو شویی ها 80 تا 90 سانتی متر از کف سرویس است.

وجود تهویه مناسب در فضای سرویس بهداشتی و حمام از موارد غیر قابل چشم پوشی است. دمای مطلوب برای سرویس های بهداشتی 21 درجه سانتی گراد است.

در طراحی حمام بهتر است فضایی به عنوان رختکن در نظر گرفته شود، حداقل ابعاد حمام باید 1.2 در 1.2 متر باشد. ارتفاع دوش از کف حمام باید در حدود 185 تا 195 سانتی متر باشد و قفسه ای برای قراردادن وسایل باید تعبیه شده باشد.

برای سرویس بهداشتی بهترین محل قرار گیری در نزدیکی ورودی منزل و سالن پذیرایی است وبرای حمام این محل در فضایی خصوصی و بین اتاق ها در نظر گرفته می شود.

پارکینگ

پارکینگ اختصاصی هر واحد آپارتمانی امروزه یکی از نیاز های اساسی ساکنین شهر ها محسوب می شود. پارکینگ ها باید طبق ضوابط خاصی طراحی شوند تا مشکلی برای ساکنین و حتی همسایگان به وجود نیاید. پارکینگ ساختمان ها در طبقه زیر همکف یا همکف ساخته می شود؛ اگر پارکینگ در طبقه ای جز طبقه همکف باشد باید فضایی را برای طراحی رمپ در نظر گرفت. شیب رمپ پارکینگ نباید از  15 درصد بیشتر شود و حداقل 3 متر باید به عنوان پهنای رمپ های یک طرفه در نظر گرفته شود.

ابعاد پارکینگ نیز از ضوابط خاصی تبعیت می کند؛ معمولا برای واحدهای با متراژبالای 150 متر بیش از یک پارکینگ در نظر گرفته می شود. ارتفاع سقف پارکینگ نباید از 2 متر کمتر شود و البته حداقل عرض درب ورودی پارکینگ هم 3 متر است. اگر درب پارکینگ به سمت داخل پارکینگ باز و بسته شود لازم است فضایی برای این منظور لحاظ شود. عرض پارکینگ باید دست کم 3 متر باشد، این مورد برای پارکینگ هایی که مابین دو ستون قرار می گیرند و اطراف آنها دیواری وجود ندارد می تواند تا 2.5 متر هم کاهش یابد. حداقل طول مورد نیاز برای پارکینگ 5 متر است، بنابراین کمترین فضای استاندارد برای پارک یک خودرو برابر با 5×2.5 متر است.

در طراحی فضای پارکینگ حتما باید مسیر ورود و خروج هر اتومبیل بررسی شود. معمولا طول گردش خودرو برای پارک کردن 5 متر در نظر گرفته می شود. اگر مسیر ورود و خروج یک خودرو توسط خودروی دیگر مسدود شود، اصطلاحا به آن پارکینگ مزاحم گفته می شود؛ پارکینگ مزاحم به ندرت در سند قید می شود.

در مورد خودروهایی که در جوار هم یا در مجاورت با دیوار پارک می شوند، در حدود یک متر فضا برای باز و بسته کردن درهای خودرو و رفت و آمد سرنشینان لازم است. پارکینگ ها چه برای فضاهای عمومی طراحی شده باشند و چه اختصاصی برای واحدهای آپارتمانی باشند باید مجهز به سیستم اطفا حریق باشند.